دوشنبه‌ها با نقد و پژوهش منتخب در سایت
سفری از اسطوره و ساختار
به سوی اسطوره‌زدایی و ساختارشکنی
نگاهی به تابلویی از فرزانه روش
✍رضا نجفی
از زوایای گوناگونی می‌توان به نظاره‌ی نقاشی‌های فرزانه روش، از جمله مجموعه‌ی سفر قهرمانانه‌ی مینوتور نشست. ساده‌ترین و از این رو نابسنده‌ترین و گمراه‌کننده‌ترین روش آن است که به تک اثری مانند تابلوی در حال شدن او بنگریم و درباره‌ی همانندی‌های اثرهنرمند با سبک کوبیسم و آفریده‌های پیکاسو سخن بگوییم.
اما اگر اثر را ذیل یک مجموعه بشماریم و عنوان آن را بخشی از هویت تابلو، سفری در فهم اثر آغاز خواهد شد که نخست ما را به یک ساختار هدایت خواهد کرد و قدری که سفر پیش رود، ساختار نیز فروخواهد ریخت و گونه‌ای ساختارشکنی رخ خواهد داد. در این نگره‌ی جدید، مخاطب درخواهد یافت که او نه با یک مفهوم ثابت و تمام‌شده، بلکه با گونه‌ای سیروسلوک و صیرورت روبه‌روست، با گونه‌ای شدن و نه بودن. اینجاست که می‌توان خوانشی اگزیستانسیال نیز با اثر برقرار کرد. در این خوانش دیگر نه همانندی‌ها بل تمایزها برجسته می‌شوند تا جایی که بیننده شکلی از پارودی و ساختارشکنی از اسطوره‌ها و سبک‌های هنری پیشین را کشف می‌کند. و عنوان شوخ‌طبعانه‌ی سفر قهرمانانه‌ی مینوتور مفهومی دگر می‌یابد.
در این فرایند، دیگر مینوتور نه نمادی مردانه و آکنده از شر و خشونت، بلکه تمثیلی می‌گردد از میل، درد و امکان آفرینش. اینجا، مرد به زن بدل می‌شود و غریزه‌ی ویرانگری، تاناتوس، به لیبیدو و میل به کشف و شهود. در این سیر و سلوک، زن از انفعال برون می‌آید و شدن را تجربه می‌کند، اسطوره‌های مردسالارانه‌ی پیشین در جریانی طنزآمیز و پارودیک در هم می‌شکنند و به ضد خود بدل می‌گردند؛ انسان و حیوان، شرق و غرب، مرد و زن، زایش و ویرانگری و… در وضعیتی مرزی قرار می‌گیرند و در شکلی هرمافرودیتی تفسیرپذیر می‌شوند.
در تابلوی مورد سخن، زنی ترسیم شده است که همزمان کودک و بالغ، معصوم و اغواگر، زیبا و دفورمه و به کلام نامتعین می‌نماید. گوشه‌چشمی که فرزانه روش به اسطوره‌های یونانی و نقاشی‌های پیکاسو نشان می‌دهد، در این مواجهه‌ی پارودیک و ساختارشکنانه، دیگر نه گونه‌ای تاثیرپذیری که گفت‌وگویی میان شرق و غرب، زنانگی و مردسالاری، کهن و نو، گذشته و حال و کوتاه کلام، چیرگی شدن بر بودن است و از آنجایی که شدن مفهمومی ایستا نیست، اثر گشوده است و این سفر همچنان ادامه دارد.
#یادداشت
#رضا_نجفی
#فرزانه_روش
#نقد_و_پژوهش_های_منتخب_در_سایت
#خانه_جهانی_ماه_گرفتگان
#فصلنامه_مطالعاتی_انتقادی_ماه_گرفتگی
موارد بیشتر
گفتمان خیامیّت و هویت برساختۀ عمر خیام