فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴
نگاهي به چاپ الكترونيكي در ايران
قفسه‌هاي ديجيتالي با شمارگاني بي‌شمار
✍عباس كريمي‌عباسی
كتاب الكترونيكي، پديده‌اي است كه اين روزها جاي خود را در قفسه‌هاي ديجيتالي رايانه‌ها یافته است. حضور گسترده لپ‌تاپ‌ها و رايانه‌هاي شخصي در خانه‌ها و بالا رفتن پرشتاب دستيابي به مهارت‌هاي گوناگون رايانه‌اي از سوی گروه‌های گوناگون جامعه با سن‌های مختلف، اين جايگاه را هر روز مستحكم‌تر مي‌كند.
نشر الكترونيكي خود پديده‌اي است كه با توجه به مدرن بودن و تازگي آن و به‌ويژه ابهامات قانوني پيرامون آن، هنوز جای امن و اتكامندی براي ناشران شمرده نمي‌شود. در آغاز بسياري از كتاب‌خوانان حرفه‌اي، از كتاب ديجيتال فقط بهره‌هاي علمي و آموزشي مي‌بردند و این کتاب‌ها هم بيشتر آثار مرجع و فرهنگ‌نامه‌ها بودند؛ اما اکنون به‌تقریب کتاب‌های بسیاری در این زمینه وجود دارند.
در گذشته خواندن كتاب‌هاي ديجيتال، وابسته به وجود دستگاه‌هاي رايانه‌ای بود و بیشترِ كتاب‌خوانان كتاب‌هاي كاغذي را برتری مي‌دانستند؛ چراكه بدون دغدغه‌ی خرابي رايانه، قطعي برق يا تمام شدن شارژ الكترونيكي دستگاه‌هاي مربوطه از آن بهره مي‌بردند. ضمن اينكه كتاب‌هاي كاغذي همه‌جا استفاده‌شدنی بودند و برخي از كتاب‌خوانان از آن‌ها به‌جاي «قرص خواب» در تخت‌خواب خود استفاده مي‌بردند. امروزه اما گوناگونی و شمار انواع کتاب‌ها در گوشی‌های همراه، خواندن کتاب الکترونیکی را از کتاب کاغذی آسان‌تر کرده است؛ مگر برای کسانی که به دلایل گوناگونی چون عادت خواندن یا عادت به بوی و لمس کاغذ، کتاب کاغذی را برتری می‌دهند.
اما حقيقت اين است كه كتاب‌هاي ديجيتال برتری‌های بسياري دارند كه به دليل‌هایی از چشم كاربران پوشيده مانده است.
سودهاي پنهان
جست‌وجوي فوری محتوايي و موضوعي، حجم كم، كاهش هزينه‌هاي چاپ و خريد كتاب، جابه‌جایی آسان و آنی، بودن مكمل رسانه‌ی ملي، ديداري و شنيداري براي كمك بيشتر به دريافت محتوا تنها بخشي از برتری‌هاي اين پديده‌ی الكترونيكي است كه در صورت پشتیبانی می‌تواند بسياري از دشواری‌های کنونی چاپ کتاب را بهبود بخشد يا از بین ببرد.
شماری از كتاب‌هاي ديجيتالي شنيداري‌اند و درحال‌حاضر بهترين گونه‌ی كتاب براي نابينايان يا بزرگ‌سالانی‌اند كه توانايي خواندن ندارند. دسته‌ای از آن‌ها نيز، ويژه‌ی کودکانی‌اند كه هنوز خواندن و نوشتن نمي‌دانند، اما مي‌توانند با صدا و تصوير اين كتاب‌ها ارتباط برقرار كنند.
همه‌ی اين نمونه‌ها نشان مي‌دهد كه چاپ الكترونيك، نياز امروزي جامعه‌ی فرهنگي و يكي از ابزارهاي درخور آموزشي است.
ناهمانندی‌‌ها و همانندی‌ها
كتاب‌هاي الكترونيكي، همانندی‌هاي بسیاري با كتاب‌هاي كاغذي دارند.
همان فرايند چاپ کتاب کاغذی یعنی آماده‌سازی مطالب (جمع‌آوري يا نگارش)، ويراستاري، حروف‌چيني، تصحيح و صفحه‌آرايي نیز در اين كتاب‌ها انجام مي‌شود، با اين تفاوت كه پس از اين مرحله كتاب‌هاي كاغذي روانه چاپ‌خانه مي‌شوند و كتاب‌هاي الكترونيكي به‌صورت پوشه‌هاي اطلاعاتي بر لوح‌های فشرده قرار مي‌گيرند.
همانندی‌های ديگري كه وجود دارد، حجم آن‌هاست؛ چراكه كتاب‌هاي الكترونيكي نيز حجم خود را دارند، اما همه‌ی آن‌ها در یک قالب كه همان لوح فشرده است قرار داده مي‌شوند، درحالي‌كه كتاب‌هاي كاغذي گوناگونی قطع، كاغذ و رویه را دارند كه اين گوناگوني در كتاب‌هاي الكترونيكي با رنگ و جلوه‌هاي دیداری ايجاد مي‌شود. برتري كه كتاب‌هاي الكترونيكي نسبت به نوشته‌های كاغذي دارند نگهداري آسان و كم‌حجمي آن‌هاست، به‌طوري كه مي‌شود نزديك به هزار كتاب را فقط در يك لوح فشرده جاي داد و در زمان دلخواه از آن بهره‌مند شد؛ درحالي‌كه اين حجم از كتاب كاغذي خود كتابخانه‌ای شخصي را در خانه مي‌طلبد.
به‌دست آوردن اعتماد
مشكل مهمي كه جامعه‌ی كتاب‌خوان براي استفاده از منابع الكترونيكي دارد بی‌اعتمادی آن‌ها به اين كتاب‌هاست؛ چراكه كتاب‌هاي كاغذي زير نظر مرجعي به نام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار دارند، درحالي‌كه بيشتر كتاب‌هاي موجود بر لوح‌هاي فشرده يا به‌صورت شخصي يا از اينترنت تهيه شده‌اند كه جاي دست‌كاري و برساخت مطالب در آن‌ها به‌صورت گسترده‌اي وجود دارد.
براي اعتمادپذیری جامعه‌ی كتاب‌خوان همین بس که مركزي فعال در اين زمينه كتاب‌ها را بررسي و به‌نوعي تأييد كند تا كاربران با آسودگی خاطر از آن بهره‌مند شوند.
شمارگان نامحدود
كتاب‌هاي الکترونیکی کنوني، شمارگان نامحدودي دارند؛ چراكه كپي‌كردنی‌اند و با لوح‌هاي فشرده و حافظه‌هاي گوناگون سيار تكثيرپذیر و جابه‌جاکردنی‌اند؛ درحالي‌كه كتاب‌هاي كاغذي اگر به تكثير نياز پيدا كنند بايد دوباره اجازه‌نامه چاپ بگيرند يا به‌صورت غيرمجاز كپي‌برداري شوند كه البته شمار آن نيز محدود و در حد نياز خواهد بود.
كودكي كه به شتاب بالید
چاپ الكترونيك مانند كودكي است كه به شتاب می‌بالد؛ اما عمر طولاني‌اي در پيش دارد.
امروزه به‌کارگیری اين رسانه مي‌تواند بسياري از دشواری‌های کنوني نشر و به‌ويژه بازار اقتصادي آن را از ميان بردارد، به‌شرط آنكه سياست‌هايي تدوین‌شده و مهم‌تر از آن اجراشدنی درباره‌ی آن به‌کار گرفته شود.
آموزش كودكان از دوره‌ی دبستان مي‌تواند براي نسل آينده كارساز باشد، اما براي خوانندگان کنونی بايد راه‌كارهاي ديگري انديشيد كه همه‌ی آن‌ها وابسته به فراهم آوردن بهتر اعتماد به اين رسانه‌ی نوپاست.
لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره نهم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ بهار ۱۴۰۴:
#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_سوم
#شماره_نهم
#بهار_۱۴۰۴
موارد بیشتر
داستان کوتاه نشئه، خلسه، مرده ✍حامد شهیدی (فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)
داستان کوتاه هملت عصر ما ✍ امیرحسین قربانی (فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)
آیا هنر محصول گذر از هنجارهاست؟ ✍سعید تقی‌نیا (فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)