فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هفتم/پاییز ۱۴۰۳ (یادداشتی بر رمان «زنده‌باد تستوسترون» به قلم امیرحسین تیکنی)

فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال دوم/ شمارۀ هفتم/پاییز ۱۴۰۳

مطالعات ادبیات داستانی ایران و جهان

یادداشتی بر رمان «زنده‌باد تستوسترون» نوشته فریبا صدیقیم
✍️ امیرحسین تیکنی

چهره‌هایی مخدوش و شبیه به‌هم

رمان «زنده باد تستوسترون» به قلم خانم صدیقیم، داستان زنی به نام صبا است، زنی که در ذهن خود، نگاهی منتقدانه به جهان پیرامون دارد. در دنیایی که او متصور است؛ کلیت روال زندگی و روابط انسانی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، در تسخیر مردان است. صبا، شخصیت اصلی رمان می‌کوشد یا بر این گمان است که تن به چنین دنیایی نخواهد داد، بااین‌حال وقتی دقیق‌تر به خود نگاه می‌کند، در می‌یابد که وجه‌های مشترک بسیاری میان او و دیگر زنان اطرافش وجود دارد، زنانی که رفتارهای آنها را نه کنشی زنانه که واکنشی نسبت به روابط آن‌ها به شکل‌های مختلف با مردان می‌داند. راوی در رمان «زنده باد تستوسترون» مدام تغییر می‌کند و داستان نیز پیوسته در بازه‌های زمانی مختلف در رفت و برگشت است.

 بااین‌حال آنچه روبه‌روی خواننده قرار گرفته، داستانی است که محوریت آن با صبا است. او از همسر خود که زمانی برایش نجیب‌ترین مرد دنیا بوده، آسیب روحی دیده است و در زمان روایی حال رمان نیز به‌صورت کنایی همچنان او را با این لقب یاد می‌کند. صبا که اکنون ساکن لس آنجلس است در شرکتی شروع به‌کار کرده است و همکارانی دارد که زندگی هر یک از آنها به‌گونه‌ای با مقوله چالش‌های فرهنگی روابط مرد و زن مرتبط است.

داستان آغاز منحصر به‌فردی دارد که سبب می‌شود از همان صفحه‌های نخست، پیوندی مناسب همراه با جذابیت، برای خواننده داشته باشد. صبا که خسته از کار روزانه به خانه برگشته است، در جست‌وجویی اینترنتی، نسبت به نام یک نوشیدنی کنجکاو می‌شود و وقتی آن را جست‌وجو می‌کند در می‌یابد که نام آن از نام یک ملکه بریتانیایی گرفته شده است. از این به بعد با مطالعه‌های صبا، سرگذشت این ملکه نیز به‌صورت موازی همراه داستان روایت می‌شود. صبا در محیط کار و به خواست مدیر خود، درگیر همراهی پروژه جهانی موسوم به می‌تو می‌شود که با توجه به ذهنیت او از جهان مرد سالار موضوعی درگیرشونده برای ذهن وی است. او به‌مرور وقتی به شخصیت‌های رمان نزدیک می‌شود درمی‌یابد که چگونه انسان‌ها، چه مرد و چه زن خواسته یا ناخواسته، مانع تحقق هدف اصلی این پروژه می‌شوند و تعریف و رویکرد آن را به انحراف می‌کشند.

 او مدام شرایط امروز را با شرایطی که ملکه بریتانیایی تجربه کرده است، تطبیق می‌دهد، در برداشت او، ملکه به شکلی قربانی روابط مردسالارانه دربار بریتانیا است با این تفاوت که خشم آمیخته با هوشمندی او سبب می‌شود با یک مهندسی دقیق، و بدل کردن احساسات به یک طبیعت بی‌جان همچون سلاح، قدرت را به‌یک‌باره در دست بگیرد، انتقامی خونین به پا کند و خود بدل به یک دیکتاتور بی‌رحم علیه جهانی شود که می‌خواسته او را قربانی خود کند. رمان در گذار داستانی‌اش همانطور که پرده از حقیقت افراد بر می‌دارد، چهره‌های آنها را مخدوش می‌کند، با این ترفند شخصیت‌ها از وجهی که صبا به آنها می‌نگرد، مدام به‌هم شبیه‌تر می‌شوند.

چهره‌هایی مخدوش و شبیه هم، انسان‌هایی از هم دور و یا در جهانی متضاد با هم که در نهان با هم غریبه نیستند، همگی توأمان هم قربانی هستند و هم دیکتاتور.

 بخش آخر رمان نمادین‌ترین بخش کتاب است، یک جشن بالماسکه با حضور شخصیت‌هایی که نویسنده کوشیده است در آن حرف خود را قاطع‌تر به خواننده بقبولاند و نکته نگفته‌ای را جای نگذارد.

«زنده باد تستوسترون» نسبت به آثار دیگر خانم صدیقیم، زبان روان‌تری دارد، بااین‌حال چند ملیتی بودن کتاب سبب شده است رمان از موهبت ظرافت‌های فرهنگ و زبان اصلی دور بماند؛ به‌همین‌دلیل با وجود آن‌که رمان به‌‌خوبی قدرت آن را دارد که خواننده را جذب خود کند؛ اما کاراکترها فارغ از توصیفی که از کاراکترهای آنها می‌شود، فاقد چنین ویژگی‌ای هستند و هیچ‌یک توان نزدیک شدن به خواننده را ندارند. بی‌شک انتخاب لس آنجلس به‌عنوان شهری که انسان‌ها، با ملیت‌های مختلف در آن تعریف نسبتاً مشابهی به هم دارند به‌همین‌دلیل بوده است. این ویژگی اگرچه به‌نظر عامدانه می‌آید؛ اما همزمان سبب به‌وجود آمدن شاخصه‌های منفی و مثبت، در اثر شده است. رمان همانطور که گفته شد از ظرافت‌های زبان مادری دور است، حتی در جاهایی احساس می‌شود که ساختار نگارشی و جمله‌نویسی تحت‌تأثیر زبان غیرپارسی قرار گرفته باشد. اگر نام نویسنده را ندانیم و نام چند شخصیت ایرانی را نیز به نام‌های غربی تغییر دهیم، ممکن است بسیاری از خواننده‌ها گمان کنند که اثری ترجمه شده را می‌خوانند. این مسئله به معنای از دست دادن و یا استفاده نکردن از قابلیت‌های زبان پارسی در اثری است که به این زبان نوشته شده است. از زاویه دیگر، همین ویژگی سبب شده تا نویسنده بتواند در خلق فضای ذهنی مشابه شخصیت‌هایش بهتر عمل کند. وقتی می‌دانیم که بیشتر خواننده‌های اثر احتمالاً یا لس آنجلس را ندیده‌اند و یا در آن زندگی نکرده‌اند، رسیدن به فضای مورد نظر نویسنده، مسئله ساده‌ای نیست که بتوان آن را برای خواننده خلق کرد. بدین ترتیب نویسنده با حذف ویژگی‌های فرهنگی خاص افراد، شباهت‌های سرگذشت آنها در دنیایی غریبه‌ را برای بیننده قابل درک کرده است.

زبان روایی رمان «زنده باد تستوسترون» ویژگی دیگری نیز دارد. آمیختگی داستان با تعبیرهایی گاه شاعرانه یا توصیف‌های ادبی احساسی که به‌دلیل تسلط زبانی نویسنده به شعر، می‌توان آن را یک ویژگی ممتاز دانست؛ چراکه در ایجاد ارتباط میان روح داستان و ذهن خواننده بسیار تأثیرگذار است و این امر مسئله‌ای است که نویسنده برای رسیدن به آن باید تمرین، تلاش و تجربه‌های زیادی را پشت سر گذاشته باشد.

لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره هفتم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ پاییز ۱۴۰۳:
https://mahgereftegi.com/3503/

#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_دوم
#شماره_هفتم
#پاییز_۱۴۰۳