فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴
مطالعات ادبیات داستانی ایران و جهان
در سوگ وارگاس یوسا؛ نویسنده‌ی اسپانیولی‌زبان
✍دکتر محمود دهقانی
«ماریو وارگاس یوسا» نویسنده اسپانیولی‌زبانِ زاده‌ی کشور پرو در آمریکای لاتین، در ٢٨ ماه مارس١٩٣٦ میلادی برابر با ۸ فروردین ١٣١٥در شهر«آرِکویپا» چشم بر جهان گشود. دکتری خود را از کهن‌ترین دانشگاه اروپا «کومپلوتنسه»ی مادرید گرفت. پایان‌نامه‌ی دکتری او «تاریخ یک مرگ» نام دارد. نه‌تنها نویسنده و مقاله‌نویس توانمندی بود و به هنر تئاتر نیز گرایش داشت؛ بلکه در کار سیاست نیز تلاش کرد و می‌خواست به تهی‌دستی مردم پایان دهد و با آن کار به کشور خود خدمت کند. این نویسنده در انتخابات کشورش رقیب «آلبرتو فوجیموری» رئیس‌جمهور پیشین پرو بود. در گستره‌ی ادبیات نیز وارگاس یوسا برنده جایزه نوبل ادبیات شد.
در روزگار جوانی با دوستی ریشه‌دار با «گابریل گارسیا مارکز»، هر دو با پیشه کردن سیاست و نویسندگی آزادگی را در آمریکای جنوبی میان مردم و نویسندگان جوان اسپانیولی‌زبان نهادینه کردند. در نوشتار خود با تهی‌دستی، ستم و استبداد فرمانروایان آن بخش از جهان به دادخواهی و کلنجار با ستمگران پرداختند. میان وارگاس یوسا و گارسیا مارکز در پی نامه‌ای که به فیدل کاسترو رهبر آن روزگار کوبا نوشته شده بود، آزردگی به وجود آمد؛ اما پس از آن فراموش شد و دوستی ادامه یافت.
خالق کتاب «گفت‌وگو در کاتدرال» که در مدرسه‌ای مذهبی دانش آموخت، از پله‌ی نخست زندگی روزگار سختی را پشت سر گذاشت. جدایی پدر و مادر و گردن‌کشی پدر و کتک خوردن مادر در برابر چشم او، تهدید بیش‌ازاندازه‌ی خود ازسوی پدر دست‌به‌دست هم خشت ساختمان ادبی و به‌ویژه داستانی او شد؛ بنابراین در جا‌به‌جای نوشتار این نویسنده می‌شود ردِ ریزشِ آوارِ رنج را جست‌وجو کرد.
ماریو وارگاس یوسا نه‌تنها با دانش ادبی خود عضو آکادمی اسپانیا در اروپا شد؛ بلکه با فلیپه ششم، پادشاه این کشور، نیز دیدار کرد. دانشگاه‌های کشور اسپانیا و حتی فرمانروایان آن در بزرگداشت و قدردانی از نویسندگان و شاعران اسپانیولی‌زبان آمریکای جنوبی همیشه سنگ تمام گذاشته‌اند.
نه‌تنها ماریو وارگاس یوسا بلکه گابریل گارسیا مارکز، اوکتاویو پاز و پیش از آن پابلو نرودا، کارلوس اونوتی و خیلی از نویسندگان و شاعران آمریکای لاتین به‌دلیل هم‌زبانی، از مهر و مهربانی فرهنگی اسپانیا بهره‌مند بوده‌اند. خوان کارلوس پادشاه پیشین اسپانیا و فرزندش فلیپه ششم، پادشاه کنونی به‌گرمی نویسندگان و شاعران هم‌زبان خود را در کاخ می‌پذیرد، دست آنان را می‌فشرد و آنان را در آغوش می‌گیرد. کاری که باید الگویی برای سرپرستان فرهنگی، دانشگاه‌ها و رئیس‌جمهورهای ایران کنونی باشد و با مهر به نویسندگان پارسی، دری و پشتو زبان، آن‌ها را در آغوش بگیرند.
ماریو وارگاس یوسا نویسنده‌ی پرکاری بود که میهن خود پرو را دوست داشت و این علاقه در لابه‌لای کتاب‌هایش نیز موج می‌زند. مقاله، نمایش‌نامه، رمان و داستان‌های بسیاری نوشت و در این‌باره با چیره‌دستی قلم می‌زد. او به‌دلیل مجال زندگی کتاب‌های بسیاری به چاپ رساند که برخی از آن‌ها در ایران به پارسی برگردانده شده‌اند. از نوشته‌های برجسته این نویسنده، «جنگ آخر، سور بُز، گفت‌وگو در کاتدرال» بسیار خواندنی است.
نگارنده‌ی این نوشته به یاد دارد سال‌ها پیش در نامه‌ای الکترونیکی با شادروان احمد گلشیری درباره‌ی نوشته‌های ماریو وارگاس یوسا گفت‌وگو کرده بود. چندی پس از آن کتاب «سال‌های سگی» برگردان شادروان احمد گلشیری روانه‌ی بازار کتاب و از آن استقبال بسیار خوبی شد.
وارگاس یوسا نه‌تنها برنده جایزه‌ی نوبل ادبیات بود؛ بلکه جایزه‌ی ادبی سروانتس را در اسپانیا که مادر زبان اسپانیولی است نیز، از آن خود ساخت. در پایتخت ونزوئلا جایزه «رومولو گالیگوس» را برای رمان «خانه سبز» برنده شد. این نویسنده دارای جهان‌بینی ژرف و ارزشمند بود. همین بینشِ به‌دور از چاپلوسی نیز دروازه‌ی جایزه‌های بسیاری را به‌ویژه در اروپا بر او گشود و جایزه‌ی صلح آلمان را نیز از آن خود ساخت.
به گفته آلوارو، گونزالو و مورگانا فرزندان ماریو وارگاس یوسا، روز ١٣ آوریل ٢٠٢۵ برابر با ٢٤ فروردین ١٤٠٤ این نویسنده‌ی نام‌دار در سن 89 سالگی در لیما پایتخت کشور پرو چشم بر جهان فروبست. روزنامه «ال پائیس» چاپ اسپانیا در گزارشی گسترده، زندگی و درگذشت ماریو وارگاس یوسا برنده‌ی جایز ادبی نوبل را پوشش داد. ایسابل دیاز آیوسو همراه با شهردار مادرید خوزه لوئیس مارتینز-آلمیدا، با اندوه در پنجره ایکس یاد این نویسنده‌ی فرهیخته را گرامی و او را فرزند خوانده مادرید نامیدند. سالوادور ایلا، از استان کاتالونیای اسپانیا نیز با پیامی مرگ این نویسنده را به خانواده و دوستداران او تسلیت گفت. آلفونسو فرناندز مانوئکو از «کاستیانولئونس»، استاندار اندلوسیا خوانما مورِنو همراه با شمار بالایی از سرپرستان استان‌های کشور اسپانیا مرگ این غول ادبیات را به ملت پرو، اسپانیا، مردم آمریکای جنوبی و سراسر جهان تسلیت گفتند.
گستره دانشگاهی «هیسپانو امریکانو» و سرپرستان اداره‌های دولتی همه کشورهای آن قاره، رئیس‌جمهور شیلی و اندیشمندان کشور اروپایی اسپانیا مرگ ماریو وارگاس یوسا را تسلیت گفتند. بنیاد «گابو» کلمبیا یادگار گابریل گارسیا مارکز در سوگ ماریو وارگاس (بارگاس) یوسا نوشت: او استاد ادبیات اسپانیولی‌زبان و چهره برجسته ادبیات آمریکای لاتین بود و ما در مرگ او به سوگ نشسته‌ایم. دانشگاه ملی مکزیک که به این نویسنده‌ی توانای آمریکای لاتین دکترای افتخار داده بود در سوگ او نوشت: «وارگاس یوسا از چهره‌های تأثیر خش ادبیات معاصر این قاره بود.»
زیرنویس:
در زبان اسپانیولی واژه لاتین v «اُوبه» خوانده می‌شود؛ بنابراین در پارسی برخی به روش انگلیسی وارگاس می‌نویسند و برخی نیز بارگاس نوشته‌اند. دو حرف LL نام خانوادگی این نویسنده نیز باهم «ی» خوانده می‌شود، (یوسا). حرف N نیز با علامت (آمدی) بالای آن «نیه» است. در الفبای این زبان تلفظ‌هایی هست که اندیشیدم شاید گفتن آن برای خواننده آگاهی‌دهنده باشد؛ برای نمونه نام خوراک پلو پرآوازه اسپانیا را انگلیسی‌زبانان «پایلا» می‌خوانند. اسپانیایی‌ها آن را «پائیا» می‌نامند. نکته‌های این‌گونه فراوان است که هنگام برگردان می‌بایست به آن ریز شد.
لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره نهم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ بهار ۱۴۰۴:
#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_سوم
#شماره_نهم
#بهار_۱۴۰۴
موارد بیشتر
یادداشتی بر ماضی مردگان ✍دکتر علی تسلیمی(فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)
یادداشتی بر فیلم انجیل به روایت متیو ✍امیرحسین تیکنی (فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)
به نظاره نشستن و آبژ‌گی بدن زن در آثار هنری ✍آیدین آریایی(فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال سوم/ شمارۀ نهم/بهار ۱۴۰۴)