فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال دوم/ شمارۀ هشتم/زمستان ۱۴۰۳
مطالعات تخصصی جامعه‌شناسی
جغرافیای خودکشی
نگارندگان:
✍دکتر طیبه رضایی شورکی
✍دکتر افشین مداح
در این مقاله در نظر داریم جرم خودکشی را مورد بررسی قرار دهیم و تأثیر محیط جغرافیایی و محیط زندگی را بر آن مورد ارزیابی قرار دهیم. در میان مکاتب مشترک بین علم جرم‌شناسی و علم جامعه‌شناسی جنایی، مکتبی موسوم به جغرافیای جنایی وجود دارد. این مکتب به بررسی تأثیر محیط جغرافیایی بر جرم می‌پردازد و با توجه به اینکه موضوع مورد بحث، خودکشی است، لذا در نظر داریم رویکرد مکتب جغرافیای جنایی در خصوص خودکشی را بیان نماییم. مطالب این مقاله را در پنج محور مورد بررسی قرار می‌دهیم. ابتدا جغرافیای اجتماعی و اقتصادی خودکشی را بیان کرده و سپس به تبیین مدل‌های جغرافیایی خودکشی پرداخته و در گام سوم به تحلیل رفتار خودکشی در مناطق شهری و روستایی می‌پردازیم و در مرحله چهارم اثر تغییرات جغرافیایی و مهاجرت بر خودکشی را مورد بررسی قرار می‌دهیم و درنهایت راهکارهای پیشگیری از خودکشی از منظر جغرافیای جنایی را مورد اشاره قرار می‌دهیم.
جغرافیای جنایی به‌طورکلی به مطالعه ارتباطات جغرافیایی و محیطی با وقوع رفتارهای مجرمانه می‌پردازد. این مکتب به‌ویژه از این منظر که چگونه فضا، محیط، و ویژگی‌های جغرافیایی بر رفتار انسان‌ها و وقوع جرم تأثیر می‌گذارند اهمیت دارد. در این زمینه، خودکشی به‌عنوان یکی از رفتارهای نابهنجار و پیچیده انسان، مورد بررسی قرار می‌گیرد. مکتب جغرافیای جنایی در تحلیل خودکشی، بر این نکته تأکید دارد که مکان و موقعیت جغرافیایی می‌تواند نقش مهمی در افزایش یا کاهش میزان وقوع خودکشی‌ها ایفا کند. در ادامه، به بررسی این رویکرد و تأثیرات محیطی و جغرافیایی بر خودکشی پرداخته می‌شود.
یک – جغرافیای اجتماعی و اقتصادی خودکشی:
یکی از اصلی‌ترین مفاهیم در جغرافیای جنایی، توجه به عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که می‌توانند بر میزان وقوع خودکشی تأثیر بگذارند. در این راستا، به ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی مناطق مختلف توجه می‌شود که شامل موارد زیر است:
الف) سطح اقتصادی و اجتماعی مناطق: در بسیاری از مطالعات جغرافیای جنایی، مشخص شده که خودکشی در مناطق با سطح اقتصادی پایین‌تر و به‌ویژه در مناطق حاشیه‌نشین یا فقیرتر، بیشتر اتفاق می‌افتد. عوامل اجتماعی مانند بیکاری، فقر، مهاجرت‌های اجباری، و نابرابری اقتصادی می‌تواند زمینه‌ساز افزایش میزان خودکشی‌ها در این مناطق باشد. همچنین عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و روانی در مناطق با دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و روانی، به‌ویژه خدمات مشاوره‌ای و درمانی، معمولاً شاهد نرخ بالاتری از خودکشی هستند. این مسئله به‌ویژه در جوامعی که امکانات اجتماعی ضعیف است، ملموس‌تر است. و نیز تفاوت‌های فرهنگی و ارزشی که در این حوزه وجود دارد. در برخی جوامع، خودکشی به‌عنوان یک عمل تابو یا ممنوع به‌شمار می‌رود، درحالی‌که در برخی دیگر، ممکن است به‌عنوان یک واکنش قابل‌قبول در برابر فشارهای اجتماعی و روانی تلقی شود.
ب) ویژگی‌های محیطی و مکانی: ویژگی‌های محیطی و مکان‌محور می‌توانند تأثیر زیادی بر تصمیم افراد به انجام خودکشی داشته باشند. مکان‌هایی که در آن‌ها احساس انزوا، تنهایی، یا استرس‌های محیطی بیشتر است، می‌توانند زمینه‌ساز خودکشی باشند. به‌عنوان مثال محیط‌های پرتنش: مناطقی که در آن‌ها تنش‌های اجتماعی بالا، اختلافات طبقاتی یا سطح بالای جرم و جنایت وجود دارد، ممکن است افراد را به‌ویژه در شرایط بحران روانی، به سمت خودکشی سوق دهند. یا به‌عنوان مثالی دیگر دسترس‌پذیری به روش‌های خودکشی: جغرافیای جنایی به‌ویژه در ارتباط با دسترسی به وسایل خودکشی (مانند داروها، سلاح‌ها، و محیط‌های پرخطر مانند پل‌ها یا مناطق مرتفع) نیز مورد توجه قرار می‌دهد. این مسئله نشان‌دهنده تأثیر مکان‌های خاص در وقوع خودکشی است.
دو – مدل‌های جغرافیایی خودکشی:
در جغرافیای جنایی، مدل‌هایی برای تحلیل و درک الگوهای جغرافیایی وقوع خودکشی توسعه یافته است. این مدل‌ها در تلاش هستند تا با استفاده از داده‌های جغرافیایی، وقوع خودکشی‌ها را در مناطق مختلف تحلیل کرده و به‌دنبال الگوهایی برای پیش‌بینی و پیشگیری از آن‌ها باشند.
الف) مدل تحلیل فضایی خودکشی: مدل‌های تحلیلی فضایی در جغرافیای جنایی به‌طور ویژه بر اساس داده‌های جغرافیایی و نقشه‌ها عمل می‌کنند. این مدل‌ها با استفاده از اطلاعات مکانی، مانند نقاط جغرافیایی وقوع خودکشی‌ها، می‌توانند نواحی خاصی را که احتمال وقوع خودکشی در آن‌ها بیشتر است، شناسایی کنند. یکی از این مدل ها خودکشی در مناطق خاص است. برخی از مناطق ممکن است الگوهای خاصی از خودکشی را نشان دهند که می‌تواند ناشی از ویژگی‌های خاص جغرافیایی آن مناطق باشد. به‌طور مثال، خودکشی در مناطق کوهستانی یا شهرهای بزرگ ممکن است متفاوت از مناطق روستایی یا کوچک باشد. یکی دیگر از این مدل‌ها نقشه‌برداری خودکشی‌ها است. نقشه‌برداری دقیق خودکشی‌ها بر اساس داده‌های جغرافیایی می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد ارتباط میان ویژگی‌های محیطی و نرخ خودکشی‌ها ارائه دهد.
ب) مدل و نظریه‌های مکتب جغرافیای جنایی در خودکشی: مکتب جغرافیای جنایی معمولاً به دو دیدگاه اصلی در تحلیل خودکشی‌ها توجه دارد:
یک – دیدگاه ساختاری- جغرافیایی: این دیدگاه بر تأثیر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی منطقه تأکید دارد. به‌طور مثال، در مناطق با نابرابری‌های اجتماعی بیشتر، ممکن است سطح افسردگی، اضطراب، و مشکلات روانی در افراد افزایش یابد که درنهایت ممکن است منجر به خودکشی شود. دو – دیدگاه محیطی- رفتاری: این دیدگاه به تأثیر محیط فیزیکی و ویژگی‌های مکانی بر رفتار انسان‌ها متمرکز است. برای مثال، محیط‌های شهری با میزان بالای آلودگی صوتی، ازدحام جمعیت و کمبود فضای سبز ممکن است به فشارهای روانی و اضطراب‌های اجتماعی منجر شوند که می‌تواند خودکشی را تشدید کند.
سه – تحلیل رفتار خودکشی در مناطق شهری و روستایی:
یکی از جنبه‌های جغرافیای جنایی در تحلیل خودکشی، بررسی تفاوت‌های رفتار خودکشی در مناطق شهری و روستایی است. این تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از عواملی چون دسترسی به منابع روان‌شناختی و اجتماعی، ساختار اجتماعی جوامع، و ویژگی‌های محیطی باشد.
الف) مناطق شهری: در مناطق شهری، به‌ویژه در کلان‌شهرها، به‌دلیل ویژگی‌هایی مانند ازدحام جمعیت، رقابت‌های اجتماعی و اقتصادی، و مشکلات فردی ناشی از زندگی سریع، میزان خودکشی‌ها ممکن است بیشتر باشد. همچنین، دسترسی آسان به روش‌های خودکشی مانند دارو، سلاح و مکان‌های مرتفع می‌تواند در افزایش نرخ خودکشی مؤثر باشد.
ب) مناطق روستایی: در مناطق روستایی، با اینکه ممکن است به‌دلیل ارتباطات نزدیک‌تر و حمایت‌های اجتماعی بیشتر، نرخ خودکشی کمتر باشد، اما عواملی مانند تنش‌های اجتماعی، فشارهای اقتصادی در کشاورزی، و دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و روانی می‌تواند باعث افزایش نرخ خودکشی در این مناطق شود.
چهار – اثر تغییرات جغرافیایی و مهاجرت بر خودکشی:
مهاجرت به‌ویژه مهاجرت‌های درون‌کشوری می‌تواند عامل مهمی در تغییر رفتارهای خودکشی باشد. افرادی که از مناطق روستایی به شهرها مهاجرت می‌کنند، ممکن است با مشکلاتی نظیر بی‌هویتی اجتماعی، فقدان حمایت‌های خانوادگی و اجتماعی، و چالش‌های اقتصادی و فرهنگی روبرو شوند که می‌تواند آن‌ها را در معرض خطر خودکشی قرار دهد.
پنج – راهکارهای پیشگیری از خودکشی از منظر جغرافیای جنایی :
از آنجایی که جغرافیای جنایی به ارتباطات محیطی و جغرافیایی توجه دارد، این علم می‌تواند پیشنهاداتی برای پیشگیری از خودکشی‌ها در مناطق خاص ارائه دهد. این پیشنهادات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
یک – بهبود دسترسی به خدمات بهداشت روانی در مناطق آسیب‌پذیر: ایجاد و تقویت خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناختی در مناطق خاص می‌تواند به کاهش نرخ خودکشی کمک کند.
دو – طراحی فضاهای عمومی سالم: ایجاد فضاهای باز، پارک‌ها، و فضاهای سبز در مناطق شهری می‌تواند به کاهش فشارهای روانی و اجتماعی کمک کند.
سه – آموزش و آگاهی‌بخشی در جوامع مختلف: افزایش آگاهی مردم در خصوص علائم افسردگی و مشکلات روانی و چگونگی دریافت کمک می‌تواند در کاهش خودکشی‌ها مؤثر باشد.
نهایتاً درخصوص تحلیل جرم خودکشی در مکتب جغرافیای جنایی از منظر جرم‌شناسی و جامعه‌شناسی جنایی بیان می‌گردد که رویکرد مکتب جغرافیای جنایی به خودکشی بر ارتباط نزدیک میان مکان، محیط، و رفتار انسان‌ها تأکید دارد. خودکشی نه تنها پدیده‌ای روانی است بلکه با ویژگی‌های جغرافیایی و محیطی در ارتباط است. تحلیل و شناسایی این ویژگی‌ها می‌تواند به درک بهتر از علل وقوع خودکشی و راهکارهای پیشگیری از آن کمک کند.
لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره هشتم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ زمستان ۱۴۰۳:
انتشار فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی سال دوم/شماره هشتم/زمستان ۱۴۰۳(دريافت فایل پی‌دی‌اف)
#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_دوم
#شماره_هشتم
#زمستان_۱۴۰۳
موارد بیشتر
فصلنامۀ ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هشتم/زمستان ۱۴۰۳ (یادداشتی بر فیلم اتاق کناری)
فصلنامۀ ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هشتم/زمستان ۱۴۰۳ (الزام زیبایی‌شناسی و تریلوژی کانت)
فصلنامۀ ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هشتم/زمستان ۱۴۰۳(رابطه‌ای دو سویه بین هنرمند و عشاق هنر)