فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هفتم/پاییز ۱۴۰۳ (بررسی آسیب‌شناسی روانی کودک شمیلا شهرابی)

فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال دوم/ شمارۀ هفتم/پاییز ۱۴۰۳

مطالعات کودک و نوجوان

بررسی آسیب‌شناسی روانی کودک
✍️شمیلا شهرابی

 

 

آسیب‌شناسی روانی کودک که در اصطلاح علمی به آن( (Childpsychopathology می‌گویند، براین باور است که در این عصر و با پیشرفت بیشتر تکنولوژی، فرزندان ما در معرض خطرات ناشی از آسیب‌های روانی و تغییر رویکردی رفتاری هستند که ممکن است برای چند دهه یا همه عمر گریبانگیر کودک باشد؛ اگر به‌موقع و سریع برای رفع این مشکلات اقدام نشود.

سبب‌کاوی در رفتار کودکان و نوجوانان تخصصی است، برای شناخت و رفتارشناسی و صد البته واکاوی و رفع این معضلات که از بیش از حد استفاده از تکنولوژی و زندگی‌های ماشینی است.

انواع اختلالات مربوط به سلامت روان در کودکان شامل موارد زیر است:

 

اضطراب

افسردگی

اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD)

اختلال سلوک (CD)

اختلال کم‌توجهی، بیش‌فعالی (ADHD)

سندرم توره (TS)

اختلال وسواس فکری، عملی (OCD)

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD

 

سایر عارضه‌ها و نگرانی‌هایی که روی یادگیری، رفتار و عواطف بچه‌ها تأثیر می‌گذارند شامل اختلالات یادگیری و ناتوانی‌‌های رشدی، اتیسم و عوامل خطرسازی مانند مصرف موادمخدر و خودزنی یا آسیب رساندن به خود است.

که اگر بخواهیم صادقانه بدان بپردازیم در دهه های اخیر این اختلالات در کودکانی بیشتر و با شدت بالاتری دیده شده است. هر کدام از اختلال‌های فوق را بررسی کنیم در نهایت به چند دلیل عمده می‌رسیم.

الف: ناآگاهی و عدم علم فرزند داری پدران و مادران

ب: عدم همکاری والدین با روانشناس کودک و نوجوان و دوری از بررسی‌های رفتاری

ج: شاغل بودن پدر و مادر و سرگرم روزمرگی‌های زندگی بودن و غافل شدن از نوع آموزش، بازی و رشد جسمی و فکری کودکان

د: به‌دلیل مشغله زیاد مشغول کردن فرزند به بازی‌های کامپیوتری، پلی استیشن، گوشی‌های هوشمند و عدم کنترل در نوع بازی‌ها و عدم کنتر‌ل.

ه: دوری از کتاب‌خوانی، بازی‌های فکر و در کل فست‌فودی شدن همه جوانب زندگی

اما وظیفه ما در قبال این غنچه‌های باغ زندگی و امید و سرمایه‌های ملی آینده چیست؟

یک شاعر، نویسنده، پژوهشگر، برنامه‌نویس که در حوزه کودک و نوجوان قلم می‌زند و فعالیت دارد باید بداند مسئولیت بزرگی را بر دوش دارد.

 

ادبیات داستانی کودک

 

در کشور ما به مقوله داستان و شعر کودک توجهات خاصی دیده می‌شود. اما اینکه آیا این توجهات اصولی و با در نظر گرفتن استاندارهای رفتارشناسی از بعد روانشناسی کودک است و آیا به مقوله‌ی جلوگیری از آسیب‌های روانی و بهداشت روانی کودکان پرداخته می‌شود، باید از سازمان سنجش و آموزش پیگیری شود.

با مطالعه و تحقیقات به‌عمل‌آمده از صدها کودک متوجه تغییر رفتاری فاحش و قابل توجه‌ی در کودکان می‌شویم.

خشم، اضطراب، خود‌آسیب‌زنی، دورن‌گرایی و پناه به تنهایی و بازی‌های یک‌طرفه کامپیوتری نشان از عدم توجه بزرگسالان به سلامت و بهداشت روان کودکان دارد.

بازی‌های کامپیوتری که اغلب با مضمون جنگ، رقابت ناسالم، دزدی و یا قهرمان‌پروری‌های بیش از حد باور است.

به کودکان تاخواسته خشم و خشونت، میل به رقابت ناسالم را القا می‌کند. از طرفی دیگر قهرمان‌‌‌پروری بیش از حد داستان‌ها، فیلم‌‌ها و همین بازی‌ها باور و ذهنیت کودکان را دستکاری می‌کند. درواقع یک‌جور تله ذهنی برای یک یا چند دهه زندگی کودک برنامه‌ریزی غیرمستقیم می‌شود.

بارها متوجه خطراتی که برای کودکان اتفاق افتاده است به‌واسطه بازی‌ها و حتی داستان‌های نخیلی، و قهرمان‌محور بوده‌ایم که پرداختن به آن موضوع از حوصله‌ی یاداشت کوتاه خارج است.

 

اما راه چاره چیست؟

اگر نویسندگان در حوزه کودک و نوجوان و اهل قلم و ادبیات ما به‌طور جدی‌تر به این مقوله بپردازند و سعی کنند داستان‌ها را از حوزه قهرمان‌مداری و تخیلی فرای واقعیت بیرون بیاورند و سعی کنند داستان‌ها را بر اساس واقعیت‌های زندگی اما با محوریت انسانی و با شکل و شمایل کودکانه بنویسند و از شخصیت‌های خیالی نامیرا و جنگ و جنگ‌جویی دور کنند، شاید بتوان از یکسری اتفاقات و هیجانات کودکانه جلوگیری کرد.

وظیفه یک نویسنده فعال در حوزه کودک شناخت روحیات کودک، مسائل آسیب‌زا و قلم زدند و این خصوص می‌تواند به سلامت روان کودکان و نوجوان از بدو شناخت نسبی خود و آشنایی با کتاب، داستان و شعر کمک شایانی کند.

یک نویسنده و شاعر حوزه کودک وظیفه دارد در آثار خود وظیفه‌شناسی، مسئولیت‌پذیری، عدم باور خرافات، رد کردن یا کم‌رنگ کردن قهرمانان نامیرا و آموزش درست زندگی به کودکان را در داستان‌ها و اشعار بیاموزد.

حال که دنیای تکنولوژی گوی سبقت را از هرگونه راه آموزشی ربوده است و به‌وضوح می‌بینیم و می‌شنویم که کودکان حتی زیر دوسال کارکردن  با گوشی همراه و یا تبلت و نت بوک را آموخته و جسارت‌های زیادی برای واررسی آن دارند، این وظیفه و هدف مهم بر دوش پیشتازان فرهنگی و ادیبان و نویسندگان است که از راه همان تکنولوژی باعث رشد و ترقی در راستای هدفمند و به‌دور از تخریب و آسیبهای روانی و فکری و هوشی کودکان باشند.

شاید سؤال پیش آید که اولین و مخرب‌ترین آسیب روانی در کودکان از طریق تکنولوژی چیست؟

اعتیاد به اینترنت یا تکنولوژی

«technology addiction»

«internet addiction»

بله اعتیاد است…

اعتیاد کودک به تکنولوژی تأثیر مخربی بر رشد او دارد. باید برای ترک این عادت اقداماتی انجام داد. راه‌هایی برای کاهش استفاده از گوشی وجود دارد.

بارزترین و مهم‌ترین مسئله این است که خانواده از اعتیاد فرزند خود به دنیای تکنولوژی جلوگیری کند. بارها مشاهده شده به محض گریه و بهانه‌جویی کودک والدین گوشی‌ها یا تبلت‌ها را در اختیارشان می‌گذارند یا با روشن کردن تلویزیون و درخواست کودک خود برای تماشای برنامه‌هایی که برای بزرگسالان هم مخرب است، چه برسد به کودکان. آن‌ها را سرگرم می‌کنند و بر این امر واقف نیستند که همین کم‌حوصلگی و تحت‌سلطه خواسته کودک قرار گرفتن می‌تواند چه آثار مخرب و آسیب‌های جدی را برای فرزندشان در پی داشته باشد.

چند نشانه از اعتیاد کودکان به تکنولوژی

عدم علاقه به فعالیت‌های دیگر

حواس‌پرتی و اضطراب یا صحبت کردن‌های تند تند و بی‌وقفه یا با لکنت و کند.

بی‌قراری ، گریه و خشم در صورت عدم دسترسی به دنیای مجازی یا تکنولوژی.

صحبت کردن بیش از حد معمول در خصوص اتفاقات یا مسایل در صفحات مجازی و غیره.

البته که پدر و مادر اگر  آگاه باشند و حواسشان به رفتارهای کودک و نوجوان خود باشد این علایم را زود تشخیص بدهند به راهکارهایی هم برای رفع این اعتیاد زیان آور دسترسی پیدا خواهند کرد.

چند راهکار برای رفع اعتیاد کودک به تکنولوژی:

1-مراجعه به روانشناس متخصص کودک و نوجوان

به‌محض اینکه والدین متوجه اعتیاد و وابستگی بیش از اندازه فرزند خود به ابزارهای تکنولوژی و دنیای مجازی، بازی‌های کامپیوتری شده است. باید به این مورد اقدام کند که از بین روانشناسان کودک، روانشناسی را که کودک با او ارتباط می‌گیرد انتخاب کنند و اطلاعاتی در خصوص اعتیاد کودک به تکنولوژی و استفاده بیش از حد او از وسایل و ابزارها به دکتر فرزند خود بدهند. البته که باید والدین بر این موضوع واقف باشند که پزشک فرزندشان بهترین راه‌حل‌ها را برای کودک آنها در نظر می‌گیرد و به‌دلیل دلسوزی‌های مادرانه یا پدرانه در راهکارهای ارائه شده پزشک مداخله نکنند.

 

2- آشنا کردن کودک با کتاب و انواع بازی‌های فکری و خلاقانه

کتاب‌های داستان، فرهنگی، هنری، خلاقیت، کتاب‌های تاریخی، پازل‌ها، بازی‌های فکری کودک و نوجوان

البته که انتخاب کتاب مناسب با سن و علاقه فرزندانتان نیز بسیار مهم است.

پدر و مادر آگاه فرزند خود را از یکسال تا یک سال و نیم با خواندن کتاب قصه موقع خواب یا لحظه‌های فراغت خود آشنا می‌کنند.

کودکان مثل تخته وایت‌برد هستند که هرچه برآن بنویسیم رد محوی بعد از پاک کردن از آن به جا می‌ماند. وقتی از همان کودکی با کتاب و کتاب‌خوانی و دنیای قصه‌های کودکانه آشنا بشوند. وقتی در اوقات فراغت والدین جای گوشی و تبلت و لپ‌تاپ کتاب در دستشان ببنیند، ناخودآگاه سمت آن کشیده می‌شود و الگوی ذهنی برمی‌دارند. پس اولین وظیفه پدر و مادر آشنا کردن کودک با کتاب است.

 

3-مشغول کردن کودک به فعالیت‌های روزمره یا بازی‌های گروهی با کودکان و نوجوانان دیگر

این روزها تک‌فرزندی باعث شده است در اغلب خانه‌ها مادر و پدر درگیر روزمرگی‌های زندگی باشند و کودکان برای فرار از تنهایی و بی‌حوصلگی به دنیای مجازی، بازی‌های کامپیوتری و تکنولوژی روی می‌آورند. خب بنا به‌دلایل اجتماعی، فرهنگی، معیشتی خانواده‌ها از آوردن فرزند بیشتر جلوگیری می‌کنند.، بنابراین باید آگاه باشند این تنهایی چقدر می‌تواند برای کودک آزاردهنده باشد با این دیدگاه باید اوقاتی را برای کودکان خود در نظر بگیرند که خارج از محیط خانه و در مکان‌های امن از نظر جسمی، روحی، روانی با کودکان هم‌سن‌وسال خود وقت بگذرانند. تا هم تعامل اجتماعی و فردی را بیاموزند و‌ هم از تکنولوژی و اعتیاد به آن فاصله بگیرند.

 

4-ثبت‌نام فرزندان خود در کلاس‌های متفاوت بنا به سلایق و علایق فرزند خود

تشخیص علایق و سلایق کودکان خیلی سخت نیست، وقتی به بازی‌ها و نوع رفتار آنها توجه کنید متوجه می‌شوید که فرزندتان به چه چیزهایی علاقمند است. با دریافت ذهنی و فکری خود از علایق کودکان می‌توانید او را محک بزنید و سپس بعد از آگاهی در خصوص علایقشان آنها را در کلاس‌های خارج از مدرسه ثبت‌نام کنید.

این روند کمک می‌کند فرزند شما زمان کمتری را در تنهایی به‌سر ببرد. روی علایقش تمرکز می‌کند. از اعتیاد به دنیای تکنولوژی فاصله می‌گیرد و از همه مهم‌تر حضور در جمع کلاس گرفتن ارتباط کلامی، چشمی و دوستانه با دیگران به اعتماد به‌نفس کمک شایانی خواهد کرد.

و اما وظیفه ما نویسندگان و شاعران بنا به نیاز جامعه در زمان و عصر خودش خوراک ذهنی و فکری مناسب را برای کودک و نوجوان‌ها به قلم بیاوریم، تا از معضلات و مشکلات و آسیب‌های روانی کودکان در این زمانه پرهرج‌ومرج که دنیای مجازی و تکنولوژی حکم دجال را بازی می‌کند و تخریب‌های متفاوت فکری، روانی و رفتاری در پی دارد، سعی کنیم در کمتر و کمتر شدن آسیب‌ها به این غنچه‌های باغ زندگی پیشگیری کنیم.

بنا به نیاز جامعه در زمان و عصر خودش خوراک ذهنی و فکری مناسب را برای کودک و نوجوان ها به قلم بیاوریم تا از معضلات و مشکلات و آسیب های روانی کودکان در این زمانه پر هرج و مرج  که دنیای مجازی و تکنولوژی حکم دجال را بازی می کند  و تخریب های متفاوت ،فکری،روانی و رفتاری در پی دارد سعی کنیم در کمتر و کمتر شدن آسیب ها به این غنچه های باغ زندگی پیشگیری کنیم.

 

لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره هفتم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ پاییز ۱۴۰۳:
https://mahgereftegi.com/3503/

#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_دوم
#شماره_هفتم
#پاییز_۱۴۰۳