فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی
سال دوم/ شمارۀ هفتم/پاییز ۱۴۰۳
مطالعات اجتماعی
درباره‌ی معنای کدام انسان
کدام هویت باید بگردیم!؟
✍️م. شریفی
دبیر مطالعات اجتماعی
ملیت و هویت‌پریشیِ غربی
روزگاری حزب نازی در آلمان بر مسند قدرت به رهبری آدولف هیتلر نوعی دیکتاتوری را به جهان نشان داد که تا آن روز بشر نمی‌دانست گستره‌ی خشونت، شقاوت، رذالت، کشتار و تحقیر و تنزل شأن انسان می‌تواند تا کجا امتداد داشته باشد. هنگامی که آتش جنگ در بطن شهرها و مناطق مسکونی میان غیرنظامیان شعله می‌کشید، آغاز پرده‌ای از تاریخ حیات انسان بود که شاید به جرأت می‌توان گفت نفس‌گیرترین قسمت داستان انتخاب طبیعی بود که به نمایش گذاشته می‌شد.
شعله آتش‌بار هیتلر نه برای صرف جهان‌گشایی و نه برای حذف رقبای نظامی و سیاسی جهان بلکه آتشفشانی تفتان بود که از سینه و سر مردی تحقیرشده یعنی آدولف هیتلر برمی‌آمد و بر سروروی برخی اقوام خصوصاً یهودیان می‌بارید. گرچه بسیار ساده‌لوحانه است اگر تمامی این وقایع را از نقطه شروع در ۱۹۲۸ تا پایان ۱۹۴۵ فقط بر زیاده‌خواهی و پس‌راندگی‌ها و عقده‌ی حقارت دانشجوی هنر و فاقد استعداد و سرجوخه‌ی سابق جنگ اول یعنی آدولف هیتلر که در رأس حزب سوسیال دموکرات آلمان قرار داشت به انجام برسد و به مرحله‌ای از جنگ‌آوری و کشتار ظرف یک دهه اعمال خشونت در حیطه اجتماعی و حقوقی و سپس در ادامه طی پنج سال آنچنان ویرانی بر آباء و ابنیه انسانی به‌بار بیاورد که نشانه‌ای از برخی نمادهای تاریخی نیز نماند!!!
بله بسیار ساده‌لوحانه است و همین نکته یکی از عناصر کلیدی در درک چیزی‌ست که در ادامه می‌آید.
به‌هرروی آنچه در دوران سیاه و هولناک امپراطوری رایش تحت ایدئولوژی نازیسم رخ می‌داد معدوم و محو نمودن یک نژاد به‌مثابه نشان دادنِ اصالت نژادی دیگر بود. این فرایند یعنی روند تدریجی تهی شدن و در نهایت گمگشتگی معنا از همان دهه ۱۹۳۰ و پیش از صدر اعظمی هیتلر با اعمال خشونت و حصر آزادی‌های اجتماعی که مفاد آیین‌نامه آن به ۴۰۰ بند می‌رسید و تنها درباره‌ی یهودیان بایستی اجرا می‌شد. با ورود به عرصه و هسته‌ی ساخت و پرداخت اندیشه یعنی دانشگاه دامن آکادمیسین‌ها را نیز به آتش کشید.
ماجرای اخراج اساتید یهودی، اندیشمندان وابسته و وامدار از یهودیان و یهودی‌تباران به‌طورکلی چنان مهیب و غافلگیرانه و واقعی بود که برای زنده ماندن فرصتی به‌جز انکار وجود نداشت.
(قطع یک‌طرفه رابطه عاطفی هایدگر و آرنت پس از سال‌ها روابط آتشین) و سپس انکار دوستی از طرف هایدگر نسبت به هوسرل و خانواده‌هایشان. واقعاً معنا را در کدام اقلیم باید جست و می‌توان یافت!؟
آیا شرایط است که آراستگی وجودی را عرضه می‌دارد یا درک موجودیت و هویت تعیین‌کننده شرایط می‌شود!؟
اما آنان که در این ورطه ظلمانی جان و بقای خود را به ضمانت و اعتبار معرفتشان به‌دست گرفتند و راهی جاده‌های گریز شدند از پس تپه‌های دلهره فقط بُعد مسافت نبود که طی می‌کردند؛ بلکه گویی میان جهان‌های موازی حرکت می‌نمودند. جهانی که از خیانت پشت سر بود و جهانی که در انتظار خوانش تجربه بی‌تکرار آنها بود. از جمله این وفاداران به معرفت وجودی‌شان بنجامین فرانکلین بدشانس بود که در واپسین ساعات عمرش پناهی به‌جز یک قرص سیانور نیافت و انسان در جست‌وجوی معنا را به‌صورت دست‌نوشته در کیفی چرمی با آرنت همراه کرد.
کتابی اثرگذار که نتیجه درک عمیق مؤلف از دوران حیات و اتفاقات زمانه‌اش در تبعید اجباری و زمانی که در بستر بیماری بود، بیماری او در اسپانیا نه تنها به‌دلیل گرمای آنجا بلکه به دلیل دوری از کشورش بود.
نام این اثر به‌خوبی بیانگر دوران پایانی عمر مؤلف است که همواره از شهری به کشوری در پی خانه‌ای امن از مأموران گشتاپو در گریز بود و شاهد روشی نظام‌مند در معنازدایی از وجود انسان بود. انسانی که یک‌باره و با یک تکان ناگهانی از اوج وجوه معرفت شناختی‌اش به‌شکل غریزه صرف در هیئت انسان ظهور می‌کرد.
اینکه هر متفکری بتواند موقعیت تاریخی و اجتماعی خود را عمیقاً و به‌درستی درک نماید امر دشواری‌ست؛ اما دشوارتر از آن فهم مخاطب است که با در نظر گرفتن عناصر مشترک به‌لحاظ اجتماعی بایستی درباره‌ی معنای وجود کنجکاو شود. درک همین هویت تاریخی نکته نهفته در دل معناست؛ زیرا هرآنچه برسازنده‌ی معناست به‌عنوان ریشه در پیوند با اصالت وجود است که برای فرانکلین در متن نامه‌هایش بایکی از دوستانش دربرلین زمانی که در تبعید بود روشن است و به‌صورتی وسواس‌گونه جویای حال و هوای آلمان و دلگیر از غربت بود که به‌خوبی در مصرع زیر بیانگر معنای زندگی است.
تا مرا از ریشه‌ام ببریده‌اند!.
لینک دریافت پی‌دی‌اف شماره هفتم فصلنامه‌بین‌المللي‌ماه‌گرفتگی/ پاییز ۱۴۰۳:
https://mahgereftegi.com/3503/
#فصلنامه_بین_المللی_ماه_گرفتگی
#سال_دوم
#شماره_هفتم
#پاییز_۱۴۰۳
موارد بیشتر
انتشار شماره هفتم فصلنامۀ بین‌المللی ماه‌گرفتگی سال دوم/ شمارۀ هفتم/ پاییز ۱۴۰۳ (لینک دریافت فایل الکترونیکی)
انتشار شماره هفتم فصلنامه بین المللی ماه گرفتگی (معرفی گروه اجرایی، دبیران، گروه نویسندگان)
نقد و تحلیل بر شعری از سمیه جلالی (حامد معراجی)